Je staat er misschien niet bij stil, maar de aandelenhandel is een Nederlandse ‘uitvinding’. De VOC was in de 17e eeuw het eerste bedrijf met verhandelbare aandelen. Leuk detail: de handel in die tijd was in de kern helemaal niet zo anders dan vandaag de dag.
Het is allemaal te lezen in het boek De Bakermat van de Beurs van Lodewijk Petram. Laten we aan de hand van dit boek kijken naar de geboorte van de wereldwijde aandelenhandel, hier in ons eigen land.
Key summary
Dit zijn drie belangrijke conclusies uit het artikel:
De VOC was formeel het eerste bedrijf met verhandelbare aandelen. Een groot succes!
Je had toen al futurehandel, market makers, shorters en traders, waarbij iedereen zijn eigen bijdrage leverde aan het versnellen van de handel.
In de tijd van de VOC kon je ook dividend krijgen in bijvoorbeeld peper, foelie of andere specerijen.
Het begin: investeerders schrijven zich in
Op zaterdag 31 augustus 1602, vlak voor middernacht, werd het ondertekend en officieel gemaakt: het inschrijfregister van de Amsterdamse tak van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC). Hierin stonden 1.143 investeerders die samen 3.674.945 gulden inlegden. Dit was het oprichtingskapitaal van de Amsterdamse VOC.
Het totale kapitaal van de zes vestigingen (Middelburg, Delft, Rotterdam, Hoorn, Enkhuizen en Amsterdam) kwam uit op 6,5 miljoen gulden, een bedrag dat qua koopkracht ongeveer overeenkomt met 100 miljoen euro vandaag de dag.
Investeerders bepaalden zelf hun inleg. Er was geen minimale of maximale inleg en ook geen beurskoers (een vaste prijs per aandeel, zeg maar).
De geboorte van de aandelenhandel
Het oorspronkelijke plan was om de compagnie na 21 jaar op te heffen. Dat werd destijds als erg lang gezien; een looptijd van 3 à 4 jaar was gebruikelijk. Na terugkomst van de schepen werden de goederen en de vloot verkocht, en kregen de aandeelhouders hun deel van de opbrengst uitbetaald.
21 jaar voelde in die tijd dus als een eeuwigheid. Daarom werd er een bepaling opgenomen in het inschrijfregister: ‘Transporten of overdrachten van aandelen kunnen gedaan worden bij de boekhouder van deze kamer’. Met andere woorden: het ingeschreven kapitaal kon verhandeld worden. En zie hier, de geboorte van de aandelenhandel!
Dit was de eerste keer dat dit zo officieel en expliciet werd vastgelegd. Je hoefde dus niet 21 jaar te wachten; je kon je aandeel op elk moment verkopen. Leuk detail: de VOC ging uiteindelijk iets langer door dan 21 jaar, namelijk twee eeuwen.
Aandelen (ver)kopen via het ‘heilige’ grootboek
De aandelenhandel was alleen nog niet meteen zo snel en flitsend als vandaag de dag. Om een aandeel daadwerkelijk over te dragen, moesten de koper en verkoper samen naar de boekhouder van de betreffende VOC-vestiging.
Daar werd, onder toeziend oog van twee bewindvoerders, in het register vastgelegd welke overdracht had plaatsgevonden en wie nu de nieuwe eigenaar van het aandeel was. Het grootboek was heilig: elke transactie werd bijgehouden, en wat hier stond, was de wet.
Transactiekosten bestonden trouwens ook al: koper én verkoper betaalden beiden 30 cent aan de boekhouder en samen 1,20 gulden belasting.
De koers als percentage
Het VOC-aandeel had geen vaste omvang. Zoals je kon lezen, kon iedereen zelf zijn of haar inleg bepalen. De koers werd dan ook uitgedrukt als een percentage, waarbij de oprichtingskoers 100% was. In april 1603 stond de koers bijvoorbeeld op 106,5. Dat betekent dus dat ieders aandeel met 6,5% was gestegen.
Naast koerswinst kon een aandeelhouder rekenen op dividend. De afspraak was dat de VOC jaarlijks 5% dividend zou uitkeren. Maar daar was de eerste jaren nog geen sprake van. De winst werd meteen geherinvesteerd. Dit geld werd gebruikt om meer vloten naar Indië te sturen en handelsposten op te zetten.
In 1609 werd voor het eerst een dividenduitkering aangekondigd. Aandeelhouders kregen alleen geen geld, maar een Oost-Indisch specerij. Er werd foelie uitgedeeld ter waarde van 75% van het (oorspronkelijke) aandelenkapitaal. Daarna volgden er in 1610 en 1612 nog uitkeringen in nootmuskaat, peper en een deel cash. Al lag de berekende waarde vaak lager dan de werkelijke verkoopwaarde van de specerijen.
Geen jaarlijkse bedrijfscijfers
Als aandeelhouder had je sowieso niet veel in te brengen. Je kreeg bijvoorbeeld geen stemrecht. In die tijd was het zelfs een uitdaging om informatie te krijgen over de resultaten. Veel informatie werd geheim gehouden. Pas eind 17e eeuw kregen de ‘hoofdparticipanten’ (lees: grootaandeelhouders) inzage in de boeken. Al ging dat maar om een zeer beperkt groepje aandeelhouders.
Als aandeelhouder was het dus lastig om in de boeken te kijken.
Toch kon je een inschatting maken van de toekomstige resultaten. Door bijvoorbeeld dicht op de Europese politiek te zitten (oorlog was namelijk dodelijk voor de handel) of de vraag naar specerijen in de gaten te houden (wat de opbrengst van de meegebrachte goederen behoorlijk kon beïnvloeden).
Daarnaast waren de situatie in Oost-Indië, de hoogte van het dividend en de hoeveelheid retourvloten belangrijke factoren. Zo werd de koers beïnvloed door vele verschillende radertjes, en kon informatie over een van deze radertjes kostbare kennis zijn.
Futurehandel buiten het boekje
Deze informatie werd ook gretig gebruikt bij de termijnhandel (tegenwoordig vooral bekend als futurehandel). Hierbij werd een VOC-aandeel over een bepaalde termijn verhandeld tegen een vastgestelde prijs.
Met deze manier van handelen hoefden de aan- en verkopers van een aandeel niet steeds naar de boekhouder om een aandeel over te laten schrijven. Iets wat destijds veel gedoe was. De afwikkeling bestond meestal uit een betaling in plaats van een overschrijving.
Market makers maken de handel toegankelijk
Ook waren er al market makers. Zij fungeerden als tussenpersoon tussen (vaak minder ervaren) verkopers en kopers. Dit was voor veel aandeelhouders erg fijn. Je hoefde je dan niet zelf onder de koopmannen te begeven, maar kon je aandeel kwijt bij een market maker. Die stelde de aandelen weer beschikbaar voor de verkoop, waarbij ze bij elke transactie geld verdienden.
Market makers droegen op twee belangrijke manieren bij aan de ontwikkeling van de beurs:
- Ze maakten de beurs toegankelijker
Je hoefde niet meer bekend te zijn met de beursgebruiken en hoefde niet zelf te zoeken naar een tegenpartij. Vooral dat laatste kon zonder connecties behoorlijk lastig zijn, zeker omdat de grootte van een aandeel behoorlijk kon variëren. - Ze droegen bij aan de standaardisering van het VOC-aandeel
Market makers zorgden ervoor dat de aandelen over het algemeen werden verhandeld per nominale waarde van 3000 gulden. Zo kocht een market maker bijvoorbeeld allemaal (moeilijk verhandelbare) kleine aandelen op, om die weer bij elkaar te voegen tot een ‘standaardaandeel’ van 3000 gulden.
De koers van de VOC
Laten we nu eens kijken naar de koers van de VOC. Deze is niet precies overgeleverd, maar is tot stand gekomen op basis van 823 losse observaties.
Goed om te weten: dit is de koers zonder dividend, en je leest de koers dus als een percentage van de oorspronkelijke inleg (dag 1 is dus 100%).
Wat opvalt:
- De koers van de VOC was voor de eerste inschrijvers altijd winstgevend. De koers is nooit onder de 100% gekomen.
- Na een bescheiden start liep de koers vanaf 1634 serieus op, met een bijna 600% stijging.
- De koers kon best volatiel zijn, maar schommelde gemiddeld tussen de 300% en 500%.
Afsluitend
Zo, dat was onze reis naar de tijd van de VOC.
Verder lezen? Dan kan ik het boek van harte aanbevelen. Petram heeft het allemaal prachtig opgeschreven en het boek geeft treffend inzicht in de handel van die tijd. Het is een aanrader voor iedereen die van geschiedenis én beleggen houdt.
Ben jij al klaar voor 2025?
Het wordt een kansrijk, maar ook volatiel jaar. Onze PLUS-leden zijn voorbereid voor maar een tientje per maand.
✓ Actueel inzicht in onze portfolio's
✓ Exclusieve, diepgaande artikelen
✓ Volledig toegang tot de community
